فرآیند عادت (Habit) در مغز

✍️ دکتر محمد انتظاری طاهر
– متخصص مغز و اعصاب،

Neurological Associated, Utah, USA
metaher@msn.com

عادت یکی از نمودهای رفتاری در انسان است. مغز انسان تمایل دارد که در آغاز همه کارها را به صورت هدفمند انجام دهد ولی وقتی کاری چند بار تکرار می شود، سرانجام این کار به طور خودبخودی و یا به صورت عادت انجام می گیرد، که اگر به طور روزمره تکرار شود، قشر مغز نظارت کمتری به آن می کند که این می تواند شروع تبدیل «کار هدفمند» به «عادت یا اعتیاد» باشد. بعضی از عادتها بسیار مفیدند مانند مسواک زدن و یا ورزش روزانه  ولی بعضی نیز بسیار مخربند مانند اعتیاد به الکل، داروهای مخدر و قماربازی.

اما چگونه عادت و اعتیاد در مغز شکل میگیرد؟ در مغز انسان یک «مدار عصبی برای فرآیند عادت » وجود ‌دارد. شروع این مدار از قسمتی از هسته های قاعده ای مغز است که «استریاتوم» نام دارد. ماده شیمیایی غالب در این هسته، دوپامین است که مسئول فرآیند «پاداش» در مغز است. هنگام انجام یک کار هدفمند این هسته از ابتدا تا انتهای کار فعال می ماند. در حالیکه اگر کاری به طور مرتب تکرار شود (عادت)، فقط تعداد کمی سلول عصبی در ابتدا و انتهای کار فعال شده و از به هدر رفتن انرژی مغز جلوگیری می کنند. هسته استریاتوم بوسیله چند سلول عصبی اطلاعات رفتاری اعم از عادتی و یا هدفمند را، برای نظارت بیشتر، به ناحیه ای در قسمت تحتانی لوب پیشانی ( قشر اربیتوفرونتال) می فرستد و نهایتا این ناحیه در مورد تکرار عادتها تصمیم می گیرد. سلولهای عصبی  در  «مدار عصبی فرآیند عادت» ماده شیمیایی (نوروترانسمیتر) کانابینویید cannabinoid ترشح می کنند که ماده ای است که در حشیش و یا ماری جوانا هم یافت می شود.

پژوهش های جدید  نشان داده که موشها هنگام انجام کارهای هدفمند فعالیت قشر قسمت تحتانی لوب پیشانی شان (اربیتوفرونتال) افزایش می یابد ولی هنگامی که  کارها را به صورت عادتی و خودبخودی انجام می دهند، فعالیت این قشر کاهش می یابد. پژوهشکران با گذاشتن فیبرهای نوری (اپتوژنتیک) در این قشر و ایجاد اختلال در عملکرد این قسمت از قشر مغز (با مهار کردن گیرنده های ماده شیمیایی کانابینویید) توانستند از تبدیل حرکات هدفمند به حرکات عادتی جلوگیری کنند.

درک اساس عصب شناسی پدیده «عادت» این امکان را به ما می دهد که بیماری هایی مانند وسواسهای شدید، اعتیاد به مواد مخدر و الکل، و یا قمار را درمان کنیم. این درمانها می تواند شامل رفتار درمانی و یا مهار سیستم ماده شیمیایی «کانابینویید» باشد، که نقش اساسی در ایجاد فرآیند «عادت» در مغز را دارد.

منابع:

Endocannabinoid modulation of orbitostriatal circuits gates habit formation, Germel CM, et al, Neuron 2016 (6) 1322-1324.

The power of habit, Duhigg C. 2012