برخورد با آسیب مغزی تروماتیک

✍️حشمت الله قوامی
– مسئول شاخه نوروسایکولوژی، مرکز تحقيقات تروما و جراحی سينا، دانشگاه علوم پزشکی تهران
heshmatg@yahoo.com

چند سال پیش برای تقویمی که قرار بود با همکاری انجمن علوم اعصاب ایران به مناسبت هفته آگاهی از مغز منتشر شود، از تیم ما درخواست شد پیامهایی برای آگاه سازی مخاطب عمومی در مورد برخورد با آسیب مغزی تروماتیک (ضربه مغزی) بنویسیم. با همکاری دکتر وفا رحیمی موقر، استاد جراحی مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران، و دکتر شایان عبدالله زادگان، محقق تروما، ۱۷ پیام ذیل را بدین منظور آماده کردیم.

اخیراً که ویدئوی لحظاتی بعد از سقوط بالگرد حامل وزیر ورزش را می دیدم و شاهد برخورد نااگاهانه افراد حاضر در محل حادثه و جایجایی نادرست وزیر (که دچار آسیب مغزی شده بود) توسط آنها بودم، یاد پیام هشتمی که نوشتیم افتادم و تصمیم گرفتم این پیامها را مجددا” در اینجا قرار دهم.
به راستی آگاه سازی عمومی برای رفتار درست در موقعیتهای اینچنینی بسیار ضروری است. وقتی به محل حوادثی مثل تصادفات جاده ای می رسید و شاهد فرد بیهوش یا مصدوم هستید و قصد مداخله دارید، اولین نکته ای که باید بیاد داشته باشید این است که جابجایی غیرحرفه ای و هیجانی مصدوم بدون رعایت کردن اصول آن (مثل ثابت نگه داشتن بدن و بطور ویژه، پشت، گردن، و سر بیمار) ممکن است منجر به آسیب شدید سیستم عصبی (مخصوصا” آسیب های بیشتر به نخاع) در او بشود. در بخش های جراحی اعصاب مراکز تروما بیمارانی می بینیم که آسیب اصلی به نخاع و سیستم عصبی شان را نه در نتیجه خود تصادف، که در نتیجه حمل نادرست توسط افراد ناآگاه دریافت کرده اند.

این پیام ها به زبان ساده برای مخاطب عمومی نوشته شده اند.
 
1- مطابق آمار سازمان بهداشت جهانی، ایران از جمله کشورهای دارای بیشترین آمار تصادفات جاده ای در جهان، با تعداد بالای بیماران آسیب مغزی است.
2- جهت پیشگیری از آسیب مغزی در تصادفات، استفاده از کمربند ایمنی را جدی بگیرید.
3- جهت پیشگیری از آسیب مغزی در هنگام استفاده از دوچرخه یا موتور، از کلاه ایمنی استفاده کنید و کلاه موردنظر باید سایز مناسبی داشته باشد و اندازه شما باشد.
4- جهت پیشگیری از آسیب مغزی در کودکان، از دوچرخه سواری آنها در خیابان پیش از رسیدن به سنی که بتوانند قوانین را به درستی رعایت کنند جلوگیری کنید.
5- جهت حمل کودکان کم سن و سال در اتومبیل از صندلی های ویژه استفاده کنید.
6- کودکان زیر 12 سال اجازه نشستن در صندلی جلوی ماشین را ندارند.
7- اگر سابقه آسیب مغزی دارید مهم است که از آسیب مجدد جلوگیری کنید. به همین دلیل موارد ایمنی را رعایت کنید.
8- به افرادی که قبل از رسیدن تیم پزشکی با مصدومان تصادف برخورد می کنند اکیداً توصیه می شود که بدن (به طور ویژه پشت، گردن و سر) بیماری که دچار تصادف و بیهوشی شده حتماً ثابت نگه داشته شود و از حرکت دادن بی مورد آن جهت جلوگیری از آسیبهای اضافی اجتناب شود.
9- بیمار آسیب مغزی که در بیمارستان بستری است، ممکن است در هفته های اول دچار گم گشتگی و فراموشی شده و بسیاری از وقایع قبلی زندگیش از جمله در مورد آشنایانی که به ملاقاتش می روند را بیاد نیاورد.
10- بیمار آسیب مغزی در هفته های اول بستری ممکن است دچار بیقراری شده و مخصوصاً اگر نواحی پیشانی مغزش آسیب دیده باشند ممکن است برای مدتی کنترل رفتار و کلامش را از دست بدهد، و رفتار نامناسبی از خود بروز دهد.
11- بیمار آسیب مغزی ممکن است در هفته های اول بعد از آسیب نسبت به آنچه انجام می دهد آگاه نباشد.
12- بسیاری از بیماران آسیب مغزی با گذشت زمان بخش عمده ای از حافظه شان را به دست می آورند،  بی قراری شان برطرف شده و کنترل بهتری بر رفتارشان به دست می آورند.
13- باید در نظر داشت که کارکردهای شناختی بیمار مانند توجه و حافظه، و مهارتهای کلامی و ارتباطی او ممکن است تا ماه ها (و گاهی سالها) بعد از آسیب مختل باشند. بنابراین لازم است خانواده ها و نزدیکان بیمار به این مسئله اگاه بوده و به بیمار کمک کنند.
14- پس از آسیب مغزی، جهت بازگشت به ورزش یا فعالیتهای فیزیکی سنگین با پزشک مشورت کنید.
15- بهتر است بعد از ترخیص بیمار از بیمارستان، او را برای توانبخشی فعالیتهای فکری و اجتماعی پیش مراکز یا متخصصین مربوطه مانند روانشناسان، روانپزشکان و عصب شناسانی که خدمات توانبخشی انجام می دهند، برد.
16- متخصصان توانبخشی به بیمار کمک می کنند  فعالیتهای شخصیش را به صورت مستقل انجام داده و توانایی های شناختی وارتباطی اش را برای عملکرد بهتر در محیط آموزشی، شغلی و اجتماعی بهبود دهد، و به فعالیت های روزانه قبلی اش برگردد.
17- در مورد اینکه چه زمانی می توان مسئولیت های پیچیده و مهم، مانند رانندگی و کنترل حسابهای بانکی، را دوباره به طور مستقل به بیمار واگذار کرد، حتماً با پزشکان و روانشناسان متخصص مشورت کنید تا ارزیابی های لازم شناختی و رفتاری را انجام دهند.